کتاب هنر شفاف اندیشیدن

همه ما بارها در طول روز نیاز به فکر کردن و تصمیم گیری پیدا می کنیم. اما آیا به درستی فکر می کنیم؟ درست تشخیص می دهیم؟ در برخی موارد حتی نمی توانیم تصور کنیم که به اشتباه رفته ایم.
کتاب هنر شفاف اندیشیدن نوشته رالف دوبلی یکی از نویسندگان به نام سوئیسی است که در ۹۹ فصل کوتاه متداول ترین خطاهای فکری را توصیف می کند. این خطاها از خطاهای شناختی گرفته تا عناصری مانند خرافات یا انحرافات اجتماعی گسترده هستند.
خطاهای فکری توصیف شده در این کتاب پیش از این در علوم اقتصاد، علوم شناختی و مباحث تصمیم گیری شناخته و مطرح شده بودند، اما گردآوری و بیان ساده این کتاب، داستان ها و مثال های کوتاه، خواندن و فهم این خطاها را بسی ساده و جذاب نموده است. این کتاب، هنر شفاف اندیشیدن را به ما نشان می دهد و به هر فردی که می خواهد تصمیمات آگاهانه ای بگیرد خواندن آن را توصیه می کنیم.

مشخصات:

• نویسنده: نویسندگان رولف دوبلی

• مترجم: عادل فردوسی پور، بهزاد توکلی، علی شهروز

• ناشر: نشر چشمه

• تعداد جلد: ۱

• نوبت چاپ: دوم

• تاریخ چاپ: ۱۳۹۴

• نوع چاپ: سیاه و سفید

• موضوع: مهارت‌های زندگی و موفقیت

• مناسب برای بزرگسالان

• شابک: ۹۷۸۶۰۰۲۲۹۵۲۲۴ 

کلمات کلیدی : شناخت (روانشناسی) / استدلال (روان شناسی) / اشتباهها – جنبه های روانشناسی / موفقیت – جنبه های روانشناسی / تصمیم گیری
فهرست کتاب

معرفی کتاب:

مقدمه عادل فردوسی پور بر ترجمه ی فارسی

تصور کنید در زمین فوتبال هیچ خطایی اتفاق نمی افتد . آن وقت واژه ای به نام پنالتی ، اخطار و اخراج هم معنا نداشت . اشک ها و لبخند ها محو می شدند و زیبایی فوتبال هم رنگ می باخت . آدم ها شبیه ربات های برنامه ریزی شده ای بودند که وظیفه یشان بردن بدون کوچک ترین اشتباه بود .

حالا تصور کنید در این جهان پهناور که هزاران زمین فوتبال را در خود جای داده ، قرار می شد هیچ انسانی دچار خطا و اشتباه نشود ؛ آیا جهان بهتری داشتیم؟ جنگ افروزی ها به پایان می رسید ؟ جرم وجنایت از صحنه ی روزگار محو می شد ؟ انسان ها با یکدیگر روابط بهتری برقرار می کردند ؟ پاسخ به این پرسش ها و پیش بینی جهانی که هرگز تجربه اش نکرده ایم ، کار دشواری است. اما آن چه قابل پیش بینی است ، آن است که هر چه بیش تر خطاهای خود را بشناسیم ، رویکرد بهتری به زندگی خود خواهیم داشت . از آن جا که خطاهای بشری در طول حیاتش از الگوهای مشابهی پیروی می کنند ، امکان شناختن آن ها نیز امری ممکن است .

رولف دوبلی در این کتاب می کوشد بر اساس مطالعات ، تحقیقات و تجربیات شخصی اش عمده ی این خطاها را شناسایی ، بازخوانی و معرفی کند .همان گونه که خود در مقدمه ی کتابش ذکر می کند ، فهرست خطاهایش کامل نیست و موارد دیگری نیز می توان به آن افزود . او بر اساس مشاهدات علمی ، نتایج آماری ، استدلال ها و استنتاج های منطقی ( در حوزه ی علوم اجتماعی ) ، با ذکر مثال ها و نمونه های ملموس ، جهان بینی خود را درباره ی خطاهای شناختی مطرح می کند . به تأیید نویسنده ، این کتاب کلید یافتن شادمانی و مسیر های منتهی به خوشبختی و موفقیت نیست ، بلکه تلقی و برداشت من این است که محتوای آن بیان گر نگرشی متفاوت به عملکرد انسانی ماست ؛ یک شوک خلاقانه به ذهن در جهت زدودن انباشت های زایدش ، شناسایی پیش فرض های ساختگی ، اشتباهات متداول و موقعیت های کاذبی که به واسطه ی خطاهای ذهنی دچارش می شویم . کاوشی است در شناخت واضح تر خطاهای انسانی که در زندگی ، کارکرد های متفاوت و بعضا متضادی دارد . برخی از آن ها انسان را از چمبره ی نابودی نجات می بخشد و برخی دیگر مانع از خردورزی  و شفاف اندیشی اش می شود . درک فرآیند اندیشیدن و دام هایی که ذهن بر سر راهش قرار می دهد ، کار ساده ای نیست و بی سبب نیست رولف دوبلی کتابش را هنر شفاف اندیشیدن نام نهاده است .

لازم می دانم از سهراب آگاه و دوست ارزشمندم که برای دومین بار کتابی را به من هدیه کرد تا انگیزه ی مجدد ترجمه کردن پیدا کنم ، سپاس گزاری کنم. از دوستان عزیزم ، بهزاد توکلی و علی شهروز ، دو نخبه از شریفستان (!) صمیمانه قدر دانی  می کنم که بی تردید ، حضور و همراهیشان سبب شد در این مجال کوتاه ترجمه ی کتاب هنر شفاف اندیدشیدن میسر شود. و سپاس آخر از همه ی کسانی به دنبال یافتن اندیشه ی شفاف ، دل در گرو ساختن جهانی بهتر دارند .

عادل فردوسی پور – اردیبهشت ۹۴

 مقدمه کتاب هنر شفاف اندیشیدن

در پاییز سال ۲۰۰۴ ، یکی از اشخاص با نفوذ رسانه ای اروپایی ، من را به مونیخ دعوت کرد تا در جلسه ای با عنوان « تبادل غیر رسمی افکار » شرکت کنم . هیچ وقت خودم را متفکر به حساب نمی آوردم ؛ تحصیلات من در زمینه ی اقتصاد بود و این یعنی در واقع اصلا متفکر نبودم . اما در رمان نوشته بودم و به گمانم به همان خاطر بود که چنین دعوت نامه ای دریافت کردم .

نسیم نیکولاس طالب هم پشت میز نشسته بود در آن زمان ، او یک تاجر گمنام در وال استریت بود که دستی هم در فلسفه داشت . من را به عنوان یکی از بزرگان روشن فکری انگلستان و اسکاتلند ، به خصوص در باب فلسفه ی دیوید هیوم ، به او معرفی کردند . قطعا مرا با کس دیگری اشتباه گرفته بودند . جا خورده بودم  ، ولی یک لبخند تردید آمیز در گوشه ی لبم بود و اجازه دادم سکوت حاصل تأییدی باشد بر تخصص من در فلسفه . در همان لحظه ، طالب یک صندلی را عقب کشید و به من تعارف کرد . من نشستم . بعد از بحثی مختصر درباره ی هیوم ، خوشبختانه صحبت به سمت وال استریت کشیده شد . ما از خطاهای اساسی مدیران اجرایی و رهبران تجاری در تصمیم گیری در شگفت بودیم . درباره ی این که با یک نگاه به گذشته می توان متوجه شد وقایع نامنتظره بسیار محتمل به نظر می رسند صحبت کردیم . درباره ی این که چرا سرمایه گذاران نمی توانند از سهام شان ، وقتی قیمت شان از قیمت اولیه پایین تر می رسد ، دل بکنند شوخی کردیم .

بعد از آن روز ، طالب چند صفحه از یادداشت های خودش را برای من فرستاد ،  کتابی که مثل جواهر بود و من درباره ی آن نظر دادم و تا حدی نقدش کردم . این ها آغاز راه کتابی بود که در صدر جدول پرفروش های بین المللی قرار گرفت ، قوی سیاه . در این بین ؛ اشتهای من هم برانگیخته شد . شروع کردم به بلعیدن کتاب ها و مقالاتی که دانشمندان علوم شناختی و اجتماعی درباره ی موضوعاتی مثل « خطاها و ابتکارها » نوشته بودند . هم چنین گفت و گو های ای میلی خود را با عده ی فراوانی از محققان گسترش دادم و از آزمایشگاه های آنان بازدید کردم . تا سال ۲۰۰۹ ، من فهمیده بودم که در کنار شغلم به عنوان رمان نویس ، دانشجوی روان شناس اجتماعی و شناختی هم شده ام .

ناتوانی در شفاف اندیشی – یا به قول متخصصان : « خطای شناختی » – یک انحراف اصولی از منطق است ، انحراف از افکار و رفتار بهینه ، عقلانی و مستدل . منظور من از « اصولی » خطاهای گاه به گاه در تصمیم گیری نیست ، بلکه منظور اشتباه های متداول و موانعی بر سر راه منطق ماست که دائما ما را گرفتار می کنند ؛ الگوهایی که نسل های گوناگون در قرون مختلف تکرار می کنند . مثلا دست بالا گرفتن اطلاعات خودمان خیلی متداول تر از دست کم گرفتنشان است . همین طور خطر از دست دادن یک چیز خیلی بیش تر ما را برانگیخته می کند تا امکان به دست آوردن یک چیز مشابه . ما در حضور سایر افراد تمایل داریم رفتار خود را با اخلاق آن ها تنظیم کنیم ، نه برعکس آن . حکایت ها باعث می شوند ما توزیع های آماری ( نرخ پایه) پشت آنان را نادیده بگیریم و نه بالعکس . خطاهای ما همیشه از الگوی مشابهی پیروی می کنند و مثل لباس های کثیف در یک گوشه جمع می شوند و گوشه های دیگر تقریبا تمیزند ( مثلا در « گوشه ی بیش اعتمادی » جمع می شوند ، نه در « گوشه ی کم اعتمادی » ) .

برای پرهیز از شرط بندی های بی حاصل روی ثروتی که از کارهای ادبی به دست آورده بودم ، شروع کردم به تهیه ی فهرستی از این خطاهای متداول شناختی که با یادداشت ها و خاطره های شخصی کامل شدند . البته اصلا قصد انتشارشان را نداشتم . این فهرست برای استفاده ی شخصی خودم بود . برخی از این خطاهای فکری از قرن ها پیش شناخته شده بودند و بقیه ی آن ها در چند سال اخیر کشف شده اند . بعضی از آن ها دو یا سه اسم دارند . من نام های مصطلح تر را انتخاب کردم . به سرعت متوجه شدم این مجموعه تله ها نه تنها برای تصمیم گیری در سرمایه گذاری ، بلکه در مسائل شخصی و شغلی نیز کاربرد دارند . زمانی که فهرست را آماده کردم ، ذهنم آرام تر و شفاف  تر شده بود . شروع کردم به  شناخت خطاهای خودم و توانستم پیش از آن که آسیبی جدی به من برسانند اوضاع را تغییر بدهم . برای اولین بار در زندگی ام می توانستم بفهمم دیگران چه زمانی اسیر همین خطاهای متداول می شوند . حالا مسلح به لیست خودم بودم . می توانستم در برابر کشش آن ها مقاومت کنم و چه بسا یک لبخند ناشی از برتری در معاملات خودم بزنم ، حالا من طبقه بندی ها ، عبارات و توضیحاتی را در اختیار داشتم که با آن ها می توانستم شبح بی خردی را از خودم دور کنم . از  روزهایی که بنجامین فرانکلین با کایت پرواز می کرد ، رعد و برق و طوفان کم تر ، ضعیف تر یا کم صدا تر نشده اند ، بلکه دیگر آن قدرها نگران کننده نیستند . و من هم دقیقا همین احساس را درباره ی کم خردی خودم دارم .

کم کم دوستان هم از این یادداشت هایم مطلع شدند و علاقه نشان دادند . این فعالیت ها منجر شدند به نگارش ستون هایی در روزنامه های آلمان ، هلند و سوییس ، ایراد سخن رانی ( عمدتا برای پزشکان ، سرمایه گذاران ، اعضای هیئت مدیره ، مدیران اجرایی و کارمندان دولت ) و دست آخر نوشته شدن این کتاب .

لطفا هنگام تورق این کتاب سه چیز را در ذهن داشته باشید : اول این که فهرست خطاهای موجود در این کتاب کامل نیست . بی تردید ، چیزهای جدید تری کشف خواهند شد . دوم این که اغلب این خطاها با یکدیگر مرتبط اند و این جای تعجب ندارد .هر چه باشد ، تمام قسمت های مغز با هم در ارتباط اند . پیام های عصبی از یک قسمت مغز به قسمت دیگر می روند ؛ هیچ ناحیه ای مستقل عمل نمی کند. و سوم این که من بیش از هر چیزی رمان نویس و سرمایه گذارم ، نه دانشمند جامعه شناسی . من از خودم نه آزمایشگاهی دارم که بتوان درباره ی خطاهای شناختی آزمایش بکنم ، نه گروهی از محققان را زیر دست دارم تا از آن ها بخواهم خطاهای رفتاری را کشف کنند . درنگارش این کتاب ، به نظر خودم نقش مترجمی را دارم که کارش تبیین و جمع بندی آن چیزی است که خوانده و آموخته است ، آن هم با بیانی که برای دیگران هم قابل درک باشد . احترام ویژه ی من برای محققانی است که در دهه های اخیر از این خطاهای رفتاری و شناختی پرده برداشته اند . موفقیت این کتاب اساسا پیش کشی است به مطالعات آنان . من عمیقا مدیون آنان هستم .

این کتاب حاوی دستور العمل نیست . در آن « هفت گام برای یک زندگی بی خطا » پیدا نخواهید کرد . خطاهای شناختی چنان در وجود ما رخنه کرده اند که نمی توانیم به طور کامل از شرشان خلاص شویم . خاموش کردن آن ها نیازمند اراده ای فوق بشری است ، اما در واقع هدف اصلی ما این نیست . همه ی خطاهای شناختی مهلک نیستند . حتی وجود برخی از آنان برای یک زندگی موفق ضروری است . هرچند ممکن است این کتاب کلید شادمانی را در خود نداشته باشد ، دست کم می تواند بیمه ای در برابر ناخوشی های خود خواسته عمل کند .

در واقع آرزوی من کاملا ساده است :اگر ما بتوانیم بزرگ ترین خطاهای فکری را بشناسیم و از آن ها در زندگی شخصی ، شغلی یا در دولت مان پرهیز کنیم ، ممکن است شاهد جهشی در موفقیت خود باشیم . نیازی به حیله های جدید ، طرح های نوین ، ابزار غیر ضروری و پرکاری طاقت فرسا نیست ؛ تمام آن چه ما بدان نیاز داریم پرهیز از بی خردی است .

شابک: ۹۷۸۶۰۰۲۲۹۵۲۲۴